"ARIM DÜZÜNDE ZAMAN-Tarihî-Kültürel-Araştırma"(*) KİTABINDA TERME

"ARIM DÜZÜNDE ZAMAN-Tarihî-Kültürel-Araştırma"(*) KİTABINDA TERME

"Arımlı,Ökseli,Termeli,Ayvacıklıyız,
Selçuklu,Osmanlı,Serhat akıncılarıyız,
Bin yıldır vatan için akan kanlar bizimdir,
Zilliyet bizde, tapu bizde, devlet bizimdir.

Arımlıyız namlıyız, özgür Çarşambalıyız!
Ökseliyiz şanlıyız,namdar Çarşambalıyız!(1)

Evet, "şair" de olan, Çarşambalı, Araştırmacı-Yazar,Emekli Öğretmen, Yerel Tarih Araştırmacısı ve Çarşamba Haberexpress yerel Gazetesi köşeyazarı, Çarşamba'daki "Ülkücü Hareket"in de "namdar" isimlerinden;"Çarşamba Büyük Birlik Partisi(BBP) Eski İlçe Başkanları"ndan Hasan TOPUZ; şiirinde böyle diyor.

"Arım Düzünde","Arım Ovası"nda yahut "Canik-i Göl Düzünde/Göl Caniki Düzünde","Canik-i Göl Ovası/Göl Caniki Ovası"nda, "Zaman" isimli eserinde.

Sizler de benim gibi;"-Kitabının ismini, niye "Çarşamba Ovasında Zaman " koymamış?", diye suâl eyleyebilirsiniz.

Bu suâlin cevabını, kitabı satır satır okuyup bitirmiş biri olarak; şöyle cevaplandırabiliriz:
"- Çünkü,1813'lere kadar ,Çarşamba Kazası kurulmadan önce, bölge iki kazadan teşekkül ediyordu:
1- Arım:Yeşilırmak'ın Doğu Yakası.Eski ismi ile Hisarcık; günümüzdeki ismi ile Asarcık ilçesi de dahil.
2- Ökse: Yeşilırmak'ın Batı Yakası.Günümüzdeki Ayvacık ilçesi de dahil.
Hattâ Arım'ın dağlık tarafına,"Arım Yükseği"; Arım'ın Ova tarafına "Arım Düzlüğü";"Ökse"nin de dağlık tarafına "Ökse Yükseği"; Ökse'nin Ova tarafına ise "Ökse Düzlüğü" denir.(s.20)

Daha basitçe ifâde edersek; günümüzde "Çarşamba İlçesi"nin ortasından geçen "Yeşilırmak’ın Doğu Havzası'na "Arım Ovası","Arım Düzü";"Yeşilırmak'ın Batı Havzası'na ise "Ökse Ovası","Ökse Düzü" denilir.

Daha da anlaşılır bir ifâde ile; günümüzdeki "Çarşamba Ovası"nın,"Çarşamba Düzü"nün;"Yeşilırmak'ın Doğu Havzası"na,"Arım Ovası","Arın Düzü"; "Yeşilırmak'ın Batı Havzası"na da,"Ökse Ovası","Ökse Düzü" denilirdi.

"Arım Düzünde Zaman"(1) isimli kitabın, ilk sayfalarında, muhtelif sayfarında, neredeyse sık sık "Arım Ovası","Arım Düzü" neresi?", izahatları yapılmış.(s.16,s.17,s.20, s.26,s.60, s.61, s.62,63,s.69)

Ve bir "ayrıntı" daha; "Yeşilırmak'ın Batı Havzası" yani "Ökse Ovası","Ökse Düzü", 16.yüzyıla kadar,"Arım Kazası"na bağlı iken; "1650'li yıllardan sonra,' Yeşilırmak'ın Batı Havzası' da,"Ökse Kazası" olarak isimlendirilmiş.(s.60)

Belki de,"tarihî süreç"itibari ile de, bugünkü "Çarşamba İlçesi"; "Ayvacık,Salıpazarı, Asarcık ve Tekkeköy ilçelerini de kapsayan alan; 15. ve 16. Yüzyılda, Osmanlı Devleti'nin "Canik Sancağı"na bağlı "Arım Kazası"nı oluşturuyordu.
Çarşamba,"Arım Kazası"na bağlı bir kasabadır."(s.26)

Ve "Arım Ovası","Arım Düzü" ise "30 Köy"den; günümüzdeki söylenişi ile "30 Mahalle"den meydana gelmektedir.(s.71)

"ÇARŞAMBA'YA MEFTÛN" OLANLARIN BAŞUCU KİTABI

Hasan TOPUZ'un, "Tarihî-Kültürel-Araştırma" kitabı "Arım Düzünde Zaman"; tamamiyle "Çarşamba Meftûnları"nın,"
"Çarşamba'ya Meftûn" olanların; doğup-büyüdükleri, havasını teneffüs ettikleri, suyunu içtikleri, ekmeğini yedikleri, yaşadıkları toprakları bilerek, tanıyarak sevmek isteyen bütün "Çarşambalılar"ın, hattâ "Çarşamba'yı merak edip, öğrenmek, tanımak" isteyenlerin; âdeta başucu kitabı.

"Arım Düzünde Zaman" kitabını okuyup, bitirdiğinizde; aşağıda, "ana başlıklar" altında verilmiş mevzûları da, çok sahih, çok doğru bir şekilde de anlamış, kavramış ve neticede öğrenmiş oluyorsunuz da.
1-YEŞİLIRMAK HAVZASI-ARIM DÜZÜ-CANİK-İ GÖL/GÖL CANİKİ NERESİ?
2- "ÇARŞAMBA TARİHÎ GÖĞCELİ/GÖKÇELİ CAMİÎ'Nİ KİM YAPTIRDI?
3-RAHDIVAN NE DEMEK?
4-ÇARŞAMBA'DA DA "AMAZONLAR" YAŞAMIŞ MİYDI?
5-"ATATÜRK'ÜN ÇARŞAMBA'YA GELİŞİ"
6-"ARIM DÜZÜ KÖYLERİ TARİHİ" ve "NÜFUSLARI-NÜFUS HAREKETLERİ";"SOY-SOPLARI"
7-"ARIM DÜZÜNDE HAYAT"-Ekonomik Şartlar-Yok Edilen Ormanlar-Sosyal Hayatları-
8-ÇARŞAMBA'DA "ETNOSPOR-AT YARIŞLARI ve GÜREŞ" ve "ÇARŞAMBALI GÜREŞÇİLERİMİZ"-"GÜREŞÇİ KÖYLER"IMIZ
9-ÇARŞAMBA'DA ÇERKEZLER-ÇARŞAMBALI ÇERKEZLER/ÇERKEZ ÇARŞAMBALILAR-Sıtma Hastalığından Yok Olan Çerkezler-Kefenleri "Amerikan Bezi" Olan Çerkezler-
10- TERMELİ ÇERKEZLER/ ÇERKEZ TERMELİLER
11-"TERME 'CİNÎ BAĞDAT TEKKESİ" 'GERÇEĞİ'
12-"ARIM DÜZÜNDE" 'TEKKELER'-'CİNCİ HOCALAR'
13-"KÖY MUHTARLARININ 'KARAR DEFTERLERİ-1933-1976)"
14-"ARIM DÜZÜNDE" 'TÜRK TÖRESİ'-Hâlen Yaşayan Türk Töresi ve Yok Olan Türk Töresi-
15-"ÇARŞAMBA AĞZI"-"ÇARŞAMBA TÜRKÇESİ"-"ÇARŞAMBACA" ve MİSALLERİ
16-"ÇARŞAMBA'YA AİT DEYİMLER"
17- "ÇARŞAMBA AĞZI"-"ÇARŞAMBA TÜRKÇESİ"-"ÇARŞAMBACA" SÖZLÜK
18-ÇARŞAMBA'DA "DÜĞÜN MERASİMLERİ"
19-"ÇARŞAMBA TARİH ve KÜLTÜR MÜZESİ" HASRETİ ÜZERİNE MAKALELER
20-VE BİR TÜRK ANÂNESİ-BİR TÜRK GELENEĞİ-BİR TÜRK TÖRESİ:"ÇINAR AĞACI" DİKMEK

"ÇARŞAMBA'DA 'AMAZONLAR' YAŞAMIŞ MIYDI?

Hasan TOPUZ'un,"Arım Düzünde Zaman" isimli eserindeki;"M.Ö. 8.yy'da yörede Amazonların yaşadığı rivayet edilmektedir.Ancak bunların İskit kadınları olma ihtimali daha yüksektir."(s.24) izahatları, nazarımızda,"büyük gaf" diye değerlendirilmiştir.

Bir araştırma yazımızda,"Amazonculuğa Âlet Olan" "milliyetçi","mukaddesatçı " "düşünce adamları"ndan dem vurmuştum.

O ilgili araştırma yazımda,"Ali KAYIKÇI"ların da, "Samsun Milliyetçi Camia"dan; "tarihçi" Prof. TELLİOĞLU'ların da,"Amazonizm İdeolojisi"ne âlet olduklarını ortaya koymuştum.

Yukarıda zikredilen izahatlar; yani "Çarşamba'da Amazonların yaşadığı rivayeti" ve "İskit kadınları olma ihtimali" 'tez'ini; bir zamanlar Prof. TELLİOĞLU'nun da dillendirdiği bir 'tez' idi.

Bu "Amazonizm İdeolojisi" mes'elesinde, rahmetli Şemseddin SAMİ gibi "Türkçüler/Milliyetçiler" de, "Heredot"ların ve "Yunan Mitolojisi"nin tesirinden kurtulamayarak; bazı eserlerinde, "Amazonlar"dan dem vurmuşlardır.

Doğrusu,TOPUZ'un da, bilhassa Prof. TELLİOĞLU'nun "eski tez"ini üzerinden silkip atamamış olmasını yadırgadım.

Bu kertede şahsıma da suâl tevcih edebilirsiniz?:
"- Siz de, daha geçen aylarda,Termeli İlahiyatçı-Edebiyatçı-Yazar Baha Rahmi ÖZEN'in "Amazonika" isimli kitabını, "Terme Birlik MEFKÛRE-Birlik olmadan, dirlik olmaz" isimli mahallî gazetenizde yayınlamıştınız. Hem de geniş bir şekilde..
Siz,"Amazonculuğa Âlet Olmadınız mı?"

Cevabım:

"- Bugün, kapanmış olan Terme Basın Tarihi'nin en seviyeli neşriyatı olan "Terme Birlik MEFKÛRE-Birlik olmadan, dirlik olmaz" isimli dergivâri mahallî gazetemin "Yıl:1 Sayı:9-10-11 15 Eylül 2001" tarihli sayısında, hem de "Sürmanşet"ten;"İşte "Amazon Gerçeği"..."Anadolu Mytosu"-"Amazonika" ismi ile ekseriyetini yayınlamıştım.

"Editör"den kısmında;"Yaşadığımız Topraklara Sahiplenebilmek" başlıklı "Editör Yazım"da;"...Şu "Amazon Gerçeği"nin,'adam gibi' ortaya konulmasından yana tavrımız"dan dem vurmuş ve şöyle demiştik:
"-Amma tabi bazıları gibi;"Amazonlara sahip çıkmak bir vatanseverliktir; tarihî mirasımıza sahip çıkmaktır" sokak mantığına da asla sahip değiliz.Böyle düşünenlere lütfen soruyorum:'Milattan 2 bin yıl öncesi bir tarihî dönemden, hiçbir tarihî kalıntı bile bulunamamış, kalmamış..."Turizm aşkı"na, kendi kültür kodlarımızı da es geçemeyiz, geçmemeliyiz, diyorum."(Tashih hataları giderilmiş şekilde.), diye yazmışım.

Kaldı ki; böyle bir "niyet" ve "düşünce"mize, ne derece "Amazonizm İdeolojisi" ne "Âlet Olduğum" söylenebilinir ki?

Kaldı ki; sonraki senelerde, âdeta "Amazonizm İdeolojisi"nin İçyüzü" nü ortaya koyan bir "kitabım" da var, diyebilirim...

"ARIM DÜZÜNDE ZAMAN"DA TERME

TOPUZ'un "Arım Düzünde Zaman" isimli "tarihî-kültürel-araştıma" ağırlıklı eserinde;"Terme"mizi de yakından alakadar eden kısımları var.

"Çarşamba Türk Beledi" nasıl diyorsak;'Terme Türk Beledi" diyebileceğimiz kısımlar da var.

TERME "CİNİ BAĞDAT TEKKESİ"

Meğerse; muhkem ve muhterem "Kalemli Şahsiyet" Hasan TOPUZ da, "2007 yılında,Terme 'Cini Bağdat Tekkesi"ni "araştır"mış ve "çeşitli gazeteler" de de yaptığı "Araştırmaları Yayınlamış..."(s.213)

Ve Terme'mizde ki, belki de "Terme Beledi"mizin "manevî sahibi" "CİNİ BAĞDAT TEKKESİ GERÇEĞİ"ni, şöyle yazmış:

"-Çarşamba ve Terme çevresinde çok tanınmış bir tekkedir.
Ben de, çocukluğumda o tekkeye gittim.
Arım düzüne iki saat uzaklıkta idi.
Traktörler gittik.
Koyun götürdük.Koyunu kesip birlikte yedik.
Tekkenin bahçesinde namaz kıldık.
Uykuya yattık.
Çocukluğumdan hatırladığım bu kadar.

"Akıl hastaları" olanları bu tekkeye götürürlerdi.
Halk arasında şöyle bir deyim vardı:
"-Sen 'deli' olmuşsun; seni 'Cini Bağdat'a götürelim." denirdi.

Selçuklu soyundan yani KINIK boyundan Kubatoğlu Cüneyd Beğ; Ladik, Havza dolaylarında bir beylik kuruyor.
Selçuklu Devleti zayıflayınca, Kubat oğlu Beyliği genişliyor ve Samsun şehrini hristiyanlardan alarak, oraya yerleşiyor.
Kubatoğullarının "Başkenti" Samsun oluyor.
1402 Ankara Savaşı'nda yenilen Osmanlı Devleti, daha sonra, Sultan Mehmet ÇELEBİ tarafından, yeniden güçlendiriliyor.
Samsun'u terketmesi için Cüneyd Beğ'e haber salıyor.
Cüneyd Beğ teslim olmuyor,savaşıyor.
Osmanlı Devleti, Amasya Valisi Hörgüç Paşa'yı, Cüneyd Beğ'in üzerine gönderiyor.
Cüneyd Beğ yenilerek; aşireti ile birlikte, bugün ki Terme'nin köyleri(mahalleleri) olan,"Dibekli-Oğuzlu Köylerine(mahallelerine) çekiliyor.
Çünkü o köy(mahalle) halkı da,KINIK boyundandır.
Hörgüç Paşa, Cüneyd Beğ'i takip ediyor.
Ve Dibekli Köyü-bugünkü söylenişi ile Dibekli Mahallesi-çevresinde savaşıyorlar.(1417)
Cüneyd Beğ yeniliyor.Fakat teslim olmuyor.Cenk meydanında can veriyor.
Kolları bir yanda, vücudu bir yanda defnediliyor.
Mezar aynen duruyor.
"Kınık Aşireti"nden olan halk; Cüneyd Beğ'ı,"kutsal bir ermiş" olarak kabul ediyor.
İşte (Terme) "Cini Bağdat Tekkesi"nin "gerçeği" bu şekilde."(s.213-214)

"TERME ÇERKEZLERİ/ÇERKEZ TERMELİLER"

Yine "Arım Düzünde Zaman" isimli kitapta,"Terme"mizle alakalı mevzûlardan biri de;"1864 'Büyük Kafkasya Göçü" sonrası,"Terme"mizin, bugünkü "Sancaklı Mahallesi" ile "Emiryusuf Mahallesi"ne iskan edilmiş ve günümüzde,Terme'mizin "demografik yapısı"nı da meydana getiren;"Kızıl Moskof" mağduru,"Termeli Çerkezler/Çerkez Termeliler" mevzûsu...(s.208, s.210)

"20 Bin Çerkezin, zikredilen günümüzdeki söylenişi ile "mahalle"lerdeki "Çerkezlere ne oldu? Onca 'Çerkez Nüfus", nereye kayboldu?", diye suâl eylediğimizde;"kefenleri ,"Amerikan Bezi" olmuş(s.209) "Çerkezler"in, ekseriyetinin;"Sıtma Hastalığı"ndan "şehid" olduklarını da öğreniyoruz.(s.210)
Hele de "Arım Düzü"nün "25 Köyü"ne,"25 Mahallesi" ne,"1864"den sonra eklenen ve "Arım Düzü'nün 'Eğitim Seviyesı En Yüksek "Köy"ü/"Mahallesi;"Kızılot Köyü/Kızılot Mahalkesi"ne iskan edilen "Çarşamba Çerkezleri/Çerkez Çarşambalılar"ın ekseriyeti de,"sıtma hastalığı" sebebiyle "şehid" olmuşlar...(s.210)

"TÜRK GELENEĞİ:'ÇINAR AĞACI' DİKMEK

"Arım Düzünde Zaman-Tarihî-Kültürel-Araştırma" isimli kitabın "ön kapak resmi"nde,"Çınar Ağacı" var.
Halk dilinde,'Dışbudak Ağacı...'
"Kavlan Ağacı..."
"TOPUZCA" dersek;"Kocakavak Ağacı..."
"Sekizyüz yıllık-bin yıllık" ağaç..."(s.40, s.48)
"Meşhur "Kavlağan Ağacı..."
"Tamda 'Kızılot' sınırında..."(s.54)
Suâl:
"-Niye "Çınar Ağacı?"
Cevap:"- 'Çınar Ağacı" dikmek; tamamiyle bir "Türk Anânesi", bir "Türk Geleneği", bir "Türk Töresi" uygulaması...

"Beldelere","diyârlara","vatan sathı"na "Çınar Ağaçları" mı dikilmiştir;"Asırlık Çınar Ağaçları" mı vardır;"Çınar Ağaçları"ndan meydana gelen "Anıt Ağaçlar" mı vardır; muhakkak,"o belde","o diyar"lar,"o satıhlar"; "Türk Beldesi"dir;"Türk Diyârı"dır;"Türk Vatanı"dır.
Çünkü;"ağaçlar içinde en uzun ömürlü olan ağaç;"Çınar Ağacı"dır.
"Asırlar ötesi"ni,"Çağlar ötesi"ni düşünen bir millet de olan "Türk Milleti","ecdadımız" iskan ettiği " beled"lere,"Çınar Ağa2cları da Dikerek","âdeta "mührü"nü de vurmuştur.

İşte;"Terme İlçemiz"in de,"Terme Toprağı"mızın da,"Horasan Alperenleri Toprağı","Türk Toprağı" olduğunu da ispatlayan; birden fazla sayıdaki,"Çınar Ağaçlar"ımızdan meydana gelen "Anıt Ağaçlar"ımızdır.

"Terme Tarihî Pazar Camiî Avlusu"ndaki "Çınar Ağacı"mızda, bu "Anıt Ağaçlar"ımızdan biridir.

NETİCE-İ KELAM

Artık "Anadolu Çoçukları"da, öz be öz, halis muhlis "Türk Çocukları" da,doğup büyüdüğü toprakları, "ecnebîleri gececeğim; ecnebî lerden öğrenmeyeceğim; tanıyacağım ve tanıtacağım; şuurlu sevdireceğim" 'niyet' ve "düşüncesi" ile bütün vatan sathında, çok sayıdaki eserlere, kitaplara da imzalalarını atmaktalar da.
"Rağmenlere rağmen..."
Rabbim sayılarımızı çoğaltsın.(Âmin)
Terme,20 Kasım 2019
İsmet GÜLTEKİN
metgultekin@hotmail.com

.Araştırmacı-Yazar ve Eğitimci

Dip Notlar:

(*):Hasan TOPUZ,"Arım Düzünde Zaman-Tarihî-Kültürel-Araştırma",Başım Tarihi: Nisan 2019,Birlik Ofset Matbaacılık, Çarşamba,İletişim: hasantopuz55@hotmail.com
(1):TOPUZ, adı geçen eseri, s.10